KRÓTKI RYS HISTORII JEZUICKICH MISJI W ZAMBII. CZĘŚĆ I

BRAT JÓZEF BOROŃ SJ (1903-1994), misjonarz w Rodezji Północnej (dziś Zambia), farmer, miłośnik powieści Henryka Sienkiewicza, opisywał początki misji z własnej obserwacji i opowiadań innych misjonarzy. Stąd piękny język, ale też specyficzny styl. Poniżej przedstawiamy pierwszy z czterech fragmentów tekstu autorstwa tego skromnego Zakonnika. W tle rysu historycznego na pierwszy plan wysuwa się tu kilka postaci – pionierów misji rodezyjskiej (zambijskiej), charakteryzujących się ogromnym zapałem, poświęceniem i determinacją w głoszeniu na afrykańskim lądzie Ewangelii Chrystusa.

POCZĄTKI MISJI NAD ZAMBEZI
Jak ogólnie wiadomo, wiek XIX jest wielkim wznowionym ruchem Kościoła katolickiego i w ogóle chrześcijaństwa. Szeroka ekspansja Kościoła katolickiego podzieliła Afrykę na określone tereny misyjne, które obejmują najdalsze zakątki upalnych niechrześcijańskich jeszcze regionów Czarnego Lądu. Dzieł misyjnych podejmują się, w pełni poświęcenia i ofiary, głównie zakony europejskie. W dodatku powstają jeszcze liczne kongregacje misyjne, na przykład Ojcowie Biali¹ i wiele, wiele innych, by jak najszerszym zasięgiem objąć cały zespół krajów nietkniętych jeszcze chrześcijańskim tchnieniem i chrześcijańską kulturą.
Na takim tle i takim motywowana impulsem w drugiej połowie XIX wieku powstaje sławna „Misja Zambeska” – „Zambezi Mission”! Pierwsze krzyże na południowo-wschodnich i zachodnich pobrzeżach Afryki w drugiej połowie XV i w pierwszej połowie XVI wieku zakładali Portugalczycy oraz współuczestnicy tych wypraw kapelani i zakonnicy. Odprawiali przy nich Msze św. i zbożne tym miejscowościom nadawali imiona i nazwy, jak: Cape Cross, St. Helena Bay, St. Blaise, Santa Cruz, Natal, St. Lucia, Conception Bay (nazwy te do dziś spotykamy na pobrzeżach południowej Afryki). W 1652 roku Przylądek Dobrej Nadziei zajmują fanatyczni hugenoci. Odtąd na przeszło dwa wieki wszelka akcja Kościoła katolickiego na tych terytoriach jest paraliżowana i surowo zabroniona. Stan taki trwa do początku XIX wieku. 25 lipca 1804 zostaje wreszcie ogłoszona tolerancja religijna przez generalnego komisarza de Mista².
Wobec tego już w następnym roku na przylądek przybywają z Holandii pierwsi trzej katoliccy księża. Jeden z nich zostaje zaraz mianowany na te terytoria prefektem apostolskim. W lutym 1818 roku ustanowiono³ Wikariat Apostolski Przylądka Dobrej Nadziei i sąsiadujących terytoriów oraz pierwszego biskupa Thomasa Griffitha ze stałym osiedleniem w Capetown. Odtąd na południowym cyplu Afryki Kościół katolicki, mimo nieustannych i niemałych trudności pionierskich, zatacza coraz szersze i dalsze kręgi apostolskiej działalności. W dalszym toku dziejów, w 1847 roku, z Wikariatu Apostolskiego Przylądka Dobrej Nadziei zostaje wydzielony nowy: Wikariat Południowo-Wschodniej Afryki (którego centrum byłoby dzisiejsze Biskupstwo Port Elizabeth) ze stolicą biskupią w Grahamstown. Trzecim z kolei biskupem tego Wikariatu jest James David Ricards (1871-1893), założyciel wielu misji i misyjnych instytucji, budowniczy wielu kościołów, szkół i konwentów.

WIELKI PLAN BISKUPA RICARDSA
W szerokim i pełnym inicjatywy umyśle biskupa Ricardsa powstaje wielki plan, na dużą skalę, o którym marzyli już dwaj jego poprzednicy. Znane wówczas jako terra incognita (łac. nieznany kraj) olbrzymie przestrzenie nominalnie łączące się z jego Wikariatem, między rzekami Limpopo a Zambezi, dalej poza nią sięgając w prostej linii Conga, czyli wtedy Południowej Rodezji, a dzisiejszego Zimbabwe, włączając w to jeszcze Mozambik, biskup chciał objąć jak najprędzej i możliwie najszerszą ekspansją misjonarską.
Między licznymi dziełami biskupa Ricardsa trzeba wyliczyć założenie w latach 1875-1876 konwiktu w Grahamstown dla katolickiej młodzieży. Konwikt ten został oddany pod opiekę i prowadzenie jezuitom. Jest to sławny do dziś St. Aidan’s College. Usilnym staraniem biskupa było, by dzieła tego misjonarskiego podjęli się jezuici.
Wielki plan zostaje przedłożony w Rzymie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary⁴ i Generalnemu Przełożonemu Towarzystwa Jezusowego z uzasadnieniem, że te wielkie przestrzenie, czekające na ewangeliczną uprawę, są bardzo drogie jezuitom, bo uświęcone już wielkim trudem, nawet krwią i śmiercią męczeńską portugalskiego jezuity, w XVI wieku, ojca Gonçalo da Silveira, prapioniera misyjnej sprawy na te przestrzenie.
[Ojciec da Silveira w lutym 1560 roku przybył do Mozambiku z Indii, z Goa, gdzie pełnił urząd Prowincjała⁵. Najpierw przybywa do południowo-wschodniej Afryki do Inhambane (Mozambik), do szczepu Makaranga. Przybył tam z drugim towarzyszem ojcem Andrzejem Fernandesem. Po krótkim jednak czasie zostawia ojca Fernandesa na miejscu, a sam udaje się z powrotem do Mozambiku Portu, następnie z powrotem do ujścia Zambezi, skąd do Sena i do Tete. Z Tete podąża na południe od Zambezi, w głąb lądu, do ówczesnego owianego legendą „Złotego Imperium” afrykańskiego władcy zwanego Monomotapą⁶. Zamiarem ojca da Silveiry jest nawrócenie wielkiego potentata, a wówczas, jak mniemał, cała południowa Afryka, przynajmniej jej olbrzymie przestrzenie podlegające władzy Monomotapy, zostaną szeroko otwarte na ewangelizację. Ojciec Silveira nawraca rzekomo Monomotapę, udziela jemu i jego matce chrztu św., oraz nawraca wielu z jego dworu. Jednak kilka miesięcy później, na skutek intryg arabskich mahometan, po wydaniu na niego wyroku przez Monomotapę ojciec Silveira został zamordowany przez uduszenie pętlą zaciśniętą wokoło szyi, w nocy z 15 na 16 marca 1561 roku. Ciało męczennika oprawcy wywlekli z chaty i wrzucili do pełnej krokodyli rzeki Musengezi (na terenie dzisiejszego Zimbabwe)].
___________________

1. Zgromadzenie Misjonarzy Afryki założone w 1868 roku w miejscowości Maison Carrée w Algierii przez kard. Karola Lavigerie, w 1908 roku zyskało aprobatę Stolicy Apostolskiej (przyp. red.). 

2. Jacob Abraham Uitenhage de Mist (1749-1823) – komisarz generalny Kolonii Przylądkowej (ang. Cape Colony), w latach 1803-1804 (przyp. red.). 

3. Erygowany przez papieża Piusa VII 18 czerwca 1818 roku (przyp. red.).

4. Od reformy Kurii Rzymskiej przeprowadzonej przez Jana Pawła II w 1988 roku Kongregacja Ewangelizacji Narodów i Krzewienia Wiary (przyp. red.). 

5. Mianowany na to stanowisko w 1556 roku przez samego św. Ignacego Loyolę, jako następcę św. Franciszka Ksawerego (przyp. red.). 

6. Terytorium rozciągające się między rzekami Zambezi a Limpopo, dzisiejsze Zimbabwe oraz Mozambik (przyp. red.). 

MISYJNA WYPRAWA Z EUROPY
Czytaj dalej …